موقعیت جغرافیایی و استراتژیک ایران در طول تاریخ به عنوان حلقه اتصال میان شرق و غرب، منجر به ایجاد راه‌های متفاوت بازرگانی و نظامی همچون راه شاهی و راه ابریشم، ساخت پل‌های متعدد و تامین رفاه و امنیت کاروانیان اعم از نظامی یا تجاری با ایجاد اقامتگاه‌های موقت بین‌راهی شد که با توجه به تفاوت اندک در ساختار معماری و عملکرد هریک نام‌هایی چون کاربات، ساباط، رباط، خان، کاروانسرا و مهمان‌خانه را به خود گرفته‌اند. تاریخ ساخت اقامتگاه‌های موقت بین‌راهی در ایران را می‌توان به زمان هخامنشیان نسبت داد که تا دوره صفوی نیز اهمیت ساخت آنها با توجه به شرایط سیاسی حاکم بر ایران، فراز و فرودهایی را از سر گذراند، اما از دوره صفوی به بعد به علت رونق تجارت داخلی و خارجی و افزایش سفرهای زیارتی شاهد افزایش تعداد این اقامتگاه‌ها در قالب کاروانسرا در سطح کشور به‌ویژه در مسیرهای اصلی هستیم. کاروانسراها را باید نطفه هتل‌های امروزی در گذشته‌های دور دانست که با تعریف بخش‌های خدماتی متفاوت، روح مهمان‌نوازی ایرانی نیز به ابتدایی‌ترین شکل ممکن و به اقتضای زمان در درونشان تبلور یافته بود؛ همان کنش و کرداری که به گواه تاریخ و خاطرات سیاحان و جهانگردانی که به ایران سفر کرده‌‌اند، شاخص‌ترین ویژگی فرهنگ ایرانی در برخورد با گردشگران است و ریشه این سنت را می‌توان در نمادهایی چون کاروانسرا نیز پی گرفت. حال با توجه به قدمت چند هزار ساله ساخت کاروانسرا در ایران، این سازه‌های اقامتی می‌توانند به‌عنوان الگویی برای ساخت هتل‌های امروزی با رویکرد تلفیق معماری بومی‌سنتی با معماری مدرن مورد توجه قرار گیرند که بی‌شک منجر به خلق اقامتگاه‌هایی بومی‌سازی شده و قابل رقابت با نمونه‌های غربی اما با بهره‌گیری از معماری اصیل ایرانی، خواهند شد؛ چراکه رویکرد گردشگری در ایران گردشگری فرهنگی است و بسیاری از گردشگران ورودی به کشور را گردشگران فرهنگی تشکیل می‌دهند که علاوه‌بر هتل‌های لوکس و مدرن، قطعا اقامت در هتل‌هایی با برخورداری از طراحی بومی مانند کاروانسرا می‌تواند برای آنان جذاب باشد. همچنین در بحث سرمایه‌گذاری در حوزه واحدهای اقامتی و هتل‌سازی نیز می‌توان زنجیره‌ای از هتل کاروانسرا را در کشور راه‌اندازی کرد که با تلفیقی از سنت و مدرنیته یادآور تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان در حوزه اقامت و میهمانداری باشد. کاروانسراها تجربه جدیدی از ارتباط انسان با فضای سنتی در دوران گردشگری و طبیعت‌گردی هستند. وسعت سرزمینی، شرایط جغرافیایی، تنوع آب و هوا برای گردشگری جاده‌ای و برخورداری از آفتاب در طول سال و لذت بردن از سفر در جاده‌ها، معماری و آثار تاریخی متعدد، نقش بی بدیل و جایگاه ویژه کاروانسراها در کنار جاده‌ها برای تامین امنیت مسافران و دسترسی راحت و ارزان به خدمات نسبتا خوب و متنوع آنها، میهمان دوستی و تنوع فرهنگی، علاقه و ابتکارات مردم ایران در پذیرایی از میهمانان خارجی و عوامل متعدد دیگر از مزایای نسبی کاروانسراها و گردشگری جاده‌ای در ایران است که می‌توان آن را به یک مزیت رقابتی و برند جهانی تبدیل کرد. برای این منظور «موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران» با همکاری دانشگاه ها و مرکز علمی و اجرایی و همکاری اساتید، دانشجویان و متخصصان مرتبط با حوزه گردشگری و مهمانداری در نظر دارد تا همایش ملی «کاروانسراهای ایران: گذشته، حال، آینده» را در تاریخ 5 و 6 اسفند ماه 1399 در دانشگاه تهران برگزار نماید. هدف اصلی این کنفرانس استفاده از تجربیات اساتید، پژوهشگران، مسئولان و دانشجویان حوزه کاروانسراها و نیز گردشگری است که به صورت پانل های تخصصی، ارائه مقاله و سخنرانی خواهد بود تا با هم افزایی و انتقال دانش، گامی در راستای توسعه صنعت گردشگری و مهمانداری کشور برداشته شود. امید است استقبال گسترده فعالان صنعت گردشگری و مهمانداری، علاوه بر هر چه با شکوه تر برگزار شدن همایش موجبات انگیزه افزایی و برنامه ریزی برای برگزاری سالانه کنفرانس در بخش بین المللی را نیز فراهم سازد. لذا از تمامی صاحب نظران و پژوهشگران این حوزه برای شرکت و تبادل نظر علمی در همایش دعوت به عمل می آید.