| شاهکار فراموش شده، کاروانسرای عبدالغفارخان خَلَج |
| کد مقاله : 1017-IRCRVSR |
| نویسندگان |
|
علی رنگچیان *1، فرهاد نظری2 1عضو هیات علمی گروه مرمت بنا دانشگاه سمنان 2کمیته ملی حافظه جهانی |
| چکیده مقاله |
| هدف این مقاله، معرفی کاروانسرای عبدالغفارخانِ خلج در روستای باغ شیخ و کنکاشی راجع به تعیین قدمت آن است. این کاروانسرا از مهم‌ترین کاروانسراهای ایران است که در اوایل دورۀ قاجار ساخته شده و می‌توان آن را از حیث طراحی و ساخت با شاهکارهای دورۀ صفوی هم‌تراز دانست. این مقاله مبتنی بر روش میدانی و استفاده از منابع مکتوب است. اما از آنجا که منابع منتشر شده درباره این کاروانسرا اندک است، ما به بررسی میدانی تکیه کرده‌ایم. این کاروانسرا کتیبه‌ای داشته است که کَنده و برده شده است. اما کتیبۀ ساخت و وقفِ آب‌انبار روستای باغ‌شیخ، منبع بسیار مهمی برای تعیین ساخت و شناخت بانی کاروانسرا است. در طبقه بالای سردر کاروانسرا نیز یادگاری‌ها و یادداشت‌های متعددی بر در و دیوار توسط مسافران و رهگذران نوشته شده است. این یادگاری‌ها هم اسناد بیار مهم و منحصر به‌فردی برای شناخت کاروانسرا به شمار می‌رود. وجود این یادگاری‌ها کمبود اطلاعات در منابع مکتوب را جبران می‌کند. یافته‌های این مقاله تعیین شناخت بانی و تاریخ بنای کاروانسرا است. در منابع مکتوب، این بنا را از آثار دوره قاجار دانسته و پرونده ثبت آن در فهرست آثار ملی، قدمت آن را دوره زندیه ذکر کرده‌اند. حال آن که با بررسی یادگاری‌ها و کتیبه آب انبار، نشان داده‌ایم که این کاروانسرا در بیست سال اول حکومت فتحعلی‌شاه ساخته شده است. هم‌چنین به احتمالاتی در خصوص تغییر مالکیت این کاروانسرا دست یافته‌ایم. بدین نحو که این کاروانسرا مانند آب‌انبار وقف شده است، اما بعداً به قصد تصرف و تملک آن، کتیبه‌اش را کَنده‌اند. |
| کلیدواژه ها |
| کاروانسرا، باغ شیخ، دوره قاجار، فتحعلی شاه قاجار، وقف |
| وضعیت: پذیرفته شده |